Вершы Уладзіміра Калесніка

Канечне ж, гэта неспадзяванка і нават маленькая сенсацыя – нікому невядомыя вершы вядомага крытыка і літаратуразнаўцы Уладзіміра Калесніка, якія ён пачаў запісваць у спецыяльна прыгатаваную для гэтага акуратную, немалога фармату запісную кніжку недзе яшчэ ў першай палове 50-х гг.

Вершаў няшмат. Усяго іх дванаццаць. Пра тое, што масціты вучоны і крытык, маючы безліч творчых захапленняў, пісаў яшчэ і вершы, акрамя ягонай жонкі Зосі Міхайлаўны да самага апошняга часу ніхто ніколі не чуў і нават не здагадваўся. Сам аўтар, маючы ўжо рэнамэ саліднага вучонага і літаратара, сваім паэтычным практыкаванням таксама, відаць, не прыдаваў асаблівага значэння і публікаваць не збіраўся. Ды і наўрад ці гэта было магчыма на той час па ідэалагічных меркаваннях…

І вось трымаю іх у руках і дзіўлюся: пра крытыкаў звычайна гавораць як пра творцаў, якія не адбыліся, не здзейсніліся… А тут у большасці не проста добрыя, але моцныя вершы, у якіх нязвыклыя для таго часу адчуванне ўнутранай свабоды і творчай разняволенасці, інтэлектуалізм і філасафічнасць, якія стануць знакавымі для беларускай паэзіі толькі ў другой палове 60-х гг.

Падрыхтаванаму чытачу няцяжка будзе заўважыць у вершах У.Калесніка той самы дух свабоднай творчай асобы, які віраваў і ў ягоных крытычных і публіцыстычных артыкулах і навуковых працах, поўных эмацыянальнага запалу, палемікі, гуманістычнага пафасу, якія нямала паспрыялі тагачаснай нашай паэзіі ў пошуку і асваенні ёю новых інтэлектуальных і эстэтычных вышынь.

Але ёсць і розніца: вершы У.Калесніка – безцэнзурныя, бо пісаліся не для друку, былі выяўленнем унутранага свабоднага пачуцця і мыслі аўтара. Бо не даравалі б былому партызану ні цікаўнасці да філасофіі Ніцшэ (“Чытаючы Ніцшэ”), ні смелых высноў аб “азіятчыне” крамлёўскіх уладароў, пад гнётам якіх “трывае Русь ужо семдзесят гадоў” (“Жалобныя рэфлексіі”).

Цяпер асабліва выразна разумееш, што арыгінальны мастак, свабодны творца ўвесь час канкурыраваў і спрачаўся ў ім з марксісцкім вучоным і крытыкам, а ўласная, няхай і несістэматычная паэтычная практыка, як нішто іншае, дапамагала разбураць нарматыўныя ідэалагічныя ўстаноўкі і стэрэатыпныя ўяўленні аб змесце, формах і межах паэзіі, адстойваць і сцвярджаць выключнае права паэта на свабодны пошук і творчае самавыяўленне.

І хоць паэзія, (дарэчы, як і жывапіс, разьба па дрэве, фатаграфія і інш.), не стала для Уладзіміра Андрэевіча асноўнай сферай творчасці, сам факт існавання вершаў і іх даволі высокі мастацкі ўзровень красамоўна сведчаць аб універсальнай і разнабаковай творчай адоранасці гэтага выдатнага творцы і дасканалага крытыка, якому давяралі свае таямніцы музы самых розных мастацтваў.

Тэксты ягоных вершаў, якія друкуюцца тут упершыню, падаюцца паводле арыгіналаў, якія захоўваюцца ў хатнім архіве жонкі пісьменніка Зосі Міхайлаўны Калеснік.

Генадзь Праневіч

* * *

Уладзімір Калеснік

* * *

Дзве радасці ведае свет:
Адна ў агні спраў
добрых
і злых
гарыць – не згарае.
Другая
возерам у ціхі дзень
на неба глядзіць –
не мігае,
халодная, лагодная,
дабру і злу чужая.
 
VІ.1954.

* * *

Робіцца млосна мне,
Ныюць-гараць раны.
Раніцай роснаю
Панясу млосць сваю
у лясы пад курганы.
Пад пяском-дзірваном
Спяць сябры-партызаны.

ЖУРАВЕЛЬ

Трывожна, пранізліва, страшна
крычаў журавель,
ад стаі
           адстаўшы.
Гэта ён дзесьці ў лёце высокім
край хмары снегавой
знячэўку крануў крылом.
І з тонкага горла сам
вырваўся сполаху
енк немы:
"Здзек зiмы
          наблiжаецца –
                     ратунку!"

Х. 1955

* * *

Хату старую бяроза вартуе
Кволае звесіўшы вецце,
Золатам лісця цярушыць
На шэрую кепку страхі.
Так чараўніца мак сыпле
На землю, людзям на сон.
Белая ножка бяссіллем
павабна сагнута,
Як у дзяўчынкі, што ветла
прысела ў паклон,
нясмела вітаючы брата-бадзягу
з далёкіх і страшных дарог.
Як не ўздыхнуць тут з палёгкай,
прыйшоўшы да роднае хаты,
да цішыні і спакою бярозы
з цяжкіх шалёных дарог.

* * *

Ты на сустрэчу мне не вышла,
А я чакаў, а я шукаў…
І сколькі раз за гэты вечар
Цябе ў натоўпе сустракаў.

У кожнай смуклай і прыгожай
Тваіх шукаў, знаходзіў рыс,
Аж покуль маладзік з адчаю
На нізкім голлі не павіс.

Я ў горы павярнуў дахаты,
Ды не было спакою мне:
Цябе шукаў я аж да рання
У соннай яве і ў паўсне.

25.VІ.1957

ЧЫТАЮЧЫ НІЦШЭ

Усё нахабней я дражню свой лёс,
А ён буркне, як стары пёс.
І тут жа дрэмле, жмурыць вейкі –
Бяскарна мне даруе здзекі, –
Уздымайся, самалюбец, да нябёс,
Бо да дабра і зла прытуплена ўвага.
Няўжо жыцця разбіта раўнавага?

7.III.1960

ЖАЛОБНЫЯ РЭФЛЕКСІІ

У камунізм імкнулася фантазія,
Даверліва ляцела ў даль вякоў,
Але знянацку пасць крывавую
Раскрыла сонна Азія –
Зяўнула старчаю заразаю:
– Спыніся, Русь, на семдзесят гадоў!

5.III.1960

ЯК ГЕРКУЛЕС

Як Геркулес Аморалу,
Пасадзіўшы цябе на калені,
Ніткі праду…
З туману ўспамінаў,
Нібыта з воўны авечай,
Белай і цёмнай, –
То будзе посцілка нам для кахання.
Ніткі праду –
З дзікіх сваіх пажаданняў,
Як з жорсткіх канопляў,
Кастравых і моцных.
То будзе страсці вяроўка,
Якою надзейна прывяжаш
Свайго валацугу.
Разам прадзем
Ніткі з нашых надзей,
Як з недапрадку вясёлкі, –
То будзе сцяг наш кахання і шчасця.
Яго мы ўздымем
Над вогнішчам родным.

Кастрычнік 1960 г.

ДАРОГІ ЮНАЦТВА

Дарога юнацтва!
Ты роўная – простая
Саломкай праменняў
Раўнютка засланая.

Хто ж-та заслаў цябе?
Маці, якая ніколі не можа паверыць
Што сын ужо ходзіць, не падае?
Бацька, што толькі на словах
Гразіцца пусціць свайго сына
Самай цяжкою дарогаю?
Можа, дзяўчына,
Што ў снах паяўляцца ўмее
Такой чараўніцай з матчынай казкі?
А, можа, уся гэта дарога –
З праменняў, з вясёлкі
Казачны экскалатар –
Толькі прыснілася ноччу купальскай.
Угору вядзе, да вяршынь,
А лёгенька крочыцца –
Нібы калачык з горачкі
Коціцца.

12.ХІ.1960.

ЖЫТА

У годы чорныя фашысцкае навалы
Мы жыта сеялі каля парогу хат,
бо поле жытняе і “схрон”, і спрат
для гневу справядлівага, якім пылала
Радзіма-паланянка, Беларусь.
І кожны раз, як падыходзіла блакада
І ўнук, і дзед у жытнёвы лёс зашыцца лез.
І жыта ўсіх бязбройных прытуляла
Усяму народу ратавала жыццё,
Не быўшы нават хлебам ці куццёй.
Жыццё і жыта розныя два словы,
а выстралілі з корня аднаго,
наш продак словатворца адмысловы,
даваў паняццям назвы о-го-го!
Перасыпаў іх дбайна парастак славянства
са жмені ў жменю і выдзьмухваў пыл,
а потым, нібы пацеркі ружанца
перабіраў, не шкадаваў ні часу, а ні сіл.
Ён верыў у сябе, у доўга-доўгалецце
Зямлі і Сонца, жыта і жыцця,
Вясной кідаў зярняты ў зямлю-маці
ад чорных сіл шаптаў свае закляцці,
каб дзетак сыціла крупяная куцця.
Матычкай перапешчана, паліта потам
Дзірванна-непакорная ралля
яму радзімай любай стала потым
і хараством дзівосным расцвіла.
Драпежны паляўнічы – зверагон
Стаў хлебаробам аж да скону дзён.
Спрадвеку дружба жыта і жыцця,
Сахі і рук, зярнят і роднай глебы
ты корміш нас усіх духмяным хлебам,
і хлебам чорствасці штодзённай  
і тым святочным хлебам пачуцця.